UNA putovanje: Budimpešta na 96 metara ispod države i boga

Mađari imaju jednu poslovicu koja kaže da niko i ništa ne može da bude iznad boga i države. 

Zato u Budimpešti niti jedna zgrada nije viša od 96 metara koliko su visoki mađarski parlament i Bazilika Sv. Stefana. Ovo pravilo je i zakonom regulisano što daje mađarskoj prestonici jedinstven izgled. 

Nema nebodera koji štrče u nebo, nema vidika koji ispada iz prirodnog okruženja i nema te zgrade koja može nadvisiti - državu i boga.

Simbolika broja 96

Simbolika broja 96 verovatno leži u istorijskoj godini za ovaj narod, naime 896. godine Arpad dovodi sedam mađarskih plemena u plodnu Panonsku niziju gde su ostali naše komšije zauvek. 

Mađarski parlament, izgrađen u neogotičkom stilu, treći je po veličini parlament u svetu, a građen je od 1885. do 1905. godine. Imao je sopstveni sistem centralnog grejanja i hlađenja. 

Greje se termalnom vodom, a pre nego su izmišljeni klima uređaji hladio se tako što bi se zimi skupljao led sa Dunava, čuvao u dubokim bunarima i taj hladan vazduh pomoću složenog sistema cevovoda ubacivao u parlament. 

Vršnjak je Bazilici Svetog Stefana koja je izgrađena 1905. godine u neoklasičnom stilu.

Za razliku od Budima koji stoji na brdima i gde su nekadašnji Raci, kako su zvali Srbe, imali i svoju crkvu i svoje naselje Taban, a kojih više nema, Pešta je izgrađena u plavnoj niziji. 

Velika poplava iz 1838. godine gotovo je zbrisala Peštu sa lica zemlje, uništivši tri četvrtine tadašnjeg grada. Gradilo se sve ispočetka. 

Pešta je zato naherena i sva utegnuta, sa planski građenim bulevarima i lepim prostranim vilama i veličanstvenim zgradama. 

Upravo na malom uzvišenju gde su mnogi stanovnici Pešte pobegli da bi spasili gole živote od Dunava koji je, kažu, u toj velikoj poplavi plavio i Budim i Peštu sa vodom koja je prekrila grad, ponegde visoka preko dva i po metra, upravo tu kod glavnog gradskog parka je u zahvalnost bogu preživeo narod sagradio Baziliku Svetog Stefana, nazvanu po prvom mađarskom kralju Stefanu (Ištvanu).

U centru grada se tako diče dve velelepne zgrade koje imaju i imena - Matilda i Kotilda. Mađari kažu da ih je sagradio bogati trgovac na prelazu između 19. i 20. veka koji je imao dve ćerke ali nikako nije mogao da ih uda. Otac je došao na ideju da svakoj o ćerki sagradi zgradu kako bi ih ponele u miraz.

U zgradi levo, koja se zove Matilda, još od 1901. godine radi kafe Matilda koji je ujedno bio i kabare. Dvospratni kafe bio je popularni centar živog društvenog života mađarske prestonice početkom 20. veka u kome su se sastajale najeminentnije figure kulturnog života Mađarske, uključujući i poznatog mađarskog pisca Đulu Kurdija koji je napisao čuvenu zbirku pripovetaka "Sinibad".

Stanica balkanskih svetova

Jedna od novih zgrada sagrađenih posle velike poplave je i železnička stanica Keleti,  otmena i gospodstvena lepotica iz 1884. godine. Odavde polaze vozovi i za Beograd i za Zagreb i nekako u sebi se, na tom istočnom kolodvoru, mimoilaze i mire naši razuđeni balkanski svetovi.

Dve je godine mlađa od nekadašnje beogradske Glavne železničke stanice, a od Keleti i beogradske je čitave dve decenije stariji zagrebački Zapadni kolodvor koji je prve putnike dočekao 1862. godine, kada je otvorena pruga Zidani Most-Zagreb-Sisak. 

Sve skupa, budimpeštanska, zagrebačka i beogradska stanica su kao sestre, jedna drugoj sve zgrade neobično liče.

Budimpešta će, prva u kontinentalnom delu Evrope, dobiti metro, hiljadu godina nakon što je Arpad Mađare doveo u Panonsku niziju - 1896. godine.

A gore u Budimu, diči se i gizdavi koronarna crkva Gospe od Budima iz 13.veka, u narodu poznata kao Matijina crkva, jedina crkva u kojoj su krunisana dva mađarska kralja. Matija Korvin, seljački kralj, bez plemićkog porekla, bio je u 15. veku i hrvatski kralj, sin je Janka Sibljanina, čuvenog vojskovođe. Veliki broj njegovih vojnika bili su Srbi.

Ono što Budimpeštu čini neobičnom za svakog putnika namernika koji dolazi od strane Kelebije, Bačkog Brega i Horgoša su blistavo čiste ulice, uređene i osvežene fasade ali i prazni restorani u centru grada za vikend. 

Dok je u Beogradu i Novom Sadu, pa i drugim većim srpskim gradovima, gotovo nemoguće naći slobodno mesto u kafićima i restoranima tokom celog vikenda, ekonomska neizvesnost i pandemija su u Budimpešti učinile svoje te su ugostiteljski objekti uglavnom - prazni.

Ništa od svega toga ne umanjuje sjaj Budimpšte koja, jedinstvenom arhitekturom i lepotom plavog Dunava, i dalje širi svoj sjaj na sve strana nama poznatog sveta.

I dok Budimpešta tone u tihi sumrak, gore u Budimu, kod predsedničke rezidencije palate Šandor, stoji spomen ploča Peri Segedincu Jovanoviću, Srbinu koji je bio austrougarski kapetan, ali je poveo ustanak bekeških kmetova.

Iako već u poznim godinama, zbog toga je surovo pogubljen 1736. na budimskoj tvrđavi, a njegovo raskomadano telo se pokazivalo širom tadašnjeg carstva. Budimpešta mu je podigla spomen ploču 1986. godine.