Na današnji dan: Drugi svetski rat počeo pre 84 godine

Prvog septembra 1939. pre 84 godine, napadom nacističke Nemačke na Poljsku, počeo je Drugi svetski rat. Rat koji je tada započela nacistička ratna mašinerija bio je najveći i najrazorniji ratni sukob koji svetska istorija poznaje. 

Nemačka je prethodno, 23. avgusta, posle višemesečnih pregovora, potpisala sporazum sa Sovjetskim Savezom, poznat kao Pakt Ribentrop Molotov, po ministrima spoljnih poslova dve zemlje, čija tajna konvencija je predviđala, osim podele Poljske, zaposedanje i drugih teritorija od pribaltičkih zemalja na severu, do Besarabije, tada rumunske teritorije, na Crnom moru. 

Dva dana potom, 3. septembra, Velika Britanija i Francuska su objavile rat Nemačkoj. Zapadni saveznici su prethodno garantovali da neće prepustiti Poljsku, poučeni iskustvima s dotadašnjim agresivnim potezima Berlina. 

Minhenski sporazum krajem septembra 1939, kada je prepuštena Čehoslovačka, bio je poslednji pokušaj Londona i Pariza da se izbegne rat sa Nemačkom. 

SAD su 5. septembra 1939 proglasile neutralnost u ratu koji je započeo. Formalno, službeni Vašington se držao neutralno do japanskog napada na Perl Harbur, na Havajima, decembra 1941, kada se i SAD direktno uključuju u rat protov Japana i Nemačke. 

Dotadašnja zvanična neutralnost u stvarnosti je zapravo već bila narušena odlukom da se pomažu ratni napori Britanije. Rat je od evropskog postao svetski, pošto je Kanada 10. septembra 1939. godine objavila rat nacističkoj Nemačkoj.

Najveći rat u istoriji okončan je šest godina potom slomom Nemačke, Italije, Japana i njihovih saveznika. Učestvovala je ukupno 61 država, a poginulo je oko 50 miliona i ranjeno više od 35 miliona ljudi. 

Samo u Evropi materijalna šteta procenjena je tada na oko 277,7 milijardi dolara prema cenama iz 1938, a u Jugoslaviji na 46,9 milijardi dolara.

Napadom na Vesterplate, kod Gdanjska, odnosno na nemačkom Danciga, u međuratnom periodu grada države, 1. septembra u 4.45 sati ujutro, koji je izvela nemačka krstarica "Šlezvig Holštajn", započela su ratna dejstva.   

Paralelno, nemačko ratno vazduhoplovsto "Lutfafe" započelo je bombardovanje varošice Veilun, onovremene granične zone. 

Nemačka je bezuslovnu kapitulaciju nakon gotovo šestogodišnjeg rata potpisala  9. maja 1945., čime su okončana ratna dejstva u Evropi.  Rat sa Japanom, na Pacifiku, se nastavio još mesecima, do konačne kapitulacije Japana 2. septembra 1945. godine. 

Predaja Japana ubrzana je atomskim napadima SAD na Hirošimu i Nagasaki 6., odnosno 8. avgusta 1945., čime je Japan doveden u bezizlazan položaj.

Na teritoriji Jugoslavije rat je zapravo trajao nešto duže, pošto je konačni otpor obustavljen tek 15. maja. Drugi svetski rat izazvan je nastojanjem Nemačke, Italije i Japana da izvrše novu podelu sveta. 

Nemačka je, pre svega, bila opredeljena za širenje na istoku, osvajanje Sovjetskog Saveza, ali i uopšte na prostoru Evrope. Ideja preraspodele kolonija, koja se povremeno pominjala, za Nemačku je bila tek sekundarna namera.

Italija je bila opsednuta planovima o preraspodeli kolonija u Africi i ovladavanju Mediteranom. Japan je, međutim, deklarativnim oslobađanjem azijskih naroda od evropskog kolonijalizma planirao da uspostavi mrežu satelitskih, zavisnih, država u Aziji i na Pacifiku, kako je delom činio i u međuratnom periodu.  

Drugi svetski rat doneo je neizmerna stradanja, razaranja, kao i zločine ogromnih razmera, poput masovnih likvidacija civila, najviše Jevreja, do 6 miliona, Rusa, Srba, Poljaka, azijskih naroda, Kineza, takođe. 

U prvoj fazi rata Nemačka je okupirala niz evropskih zemalja, osim Poljske, Dansku, Norvešku, Belgiju, Holandiju, Luksemburg, Francusku, sredinom 1940. godine.

U proleće, aprila 1941., okupirana je Kraljevina Jugoslavija i odmah potom Grčka. U toj fazi u direktnom ratnom sukobu sa Nemačkom nalazila se samo Britanija. 

Prelomni momenat u Evropi bio je napad Nemačke na Sovjetski Savez 22. juna 1941., što je zapravo i bio glavni cilj Nemačke.

Posle početnih uspeha, prvih meseci, kada je munjevito ovladano širokim prostranstvima evropskog dela Sovjetskog Saveza, uz brojne zarobljenike, metodom munjevitog rata, odnosno klinova kojima su zaokruživane velike zone, preokret se dogodio na samom kraju 1941. godine pod Moskvom. 

Sovjetske jedinice su tada uspele da zaustave dalje napredovanje, kako se prethodno činilo nezadržive nemačke ratne mašinerije, i započelo je izvesno odstupanje Nemaca. 

Pravi prelom bio je, međutim, poraz Nemaca kod Staljingrada početkom februara 1943., kao i  potonji poraz kod Kurska, jula/avgusta 1943., kada su u tenkovskim borbama enormnih razmera Nemci zaustavljeni. 

Usledilo je potom postupno povlačenje Nemačke, pod borbom, okončano maja 1945. potpunim porazom, odnosno padom Berlina. 

Zapadni saveznici su otvaranjem drugog fronta, prvo u Italiji 1943, a potom i u Normandiji, odnosno Francuskoj, izvršili presudan pritisak. 

Nemačka je pre iskrcavanja na Siciliji već poražena u Africi, gde su nemačke trupe pokušavale da pomognu Italijanima, u početku sa izvesnim uspehom, ali su ih Britanci zaustavili kod El Alamejna u Egiptu, septembra/oktobra 1942. godine. 

Amerikanci su potom ovladali tadašnjim francuskim posedima u Magrebu. Japanu je uspelo da ovlada ogromnim prostranstvima, od priobalja Kine, sve do Burme, uključujući tada francusku Indokinu.

Zaposeli su takođe Maleziju, Filipine, gotovo celokupnu Indoneziju, tada holandsku, kao i ogroman deo Pacifika. Potpuni poraz Japan je doživeo nakon što su SAD upotrebile atomsko oružje u Hirošimi i Nagasakiju. 

Japan je kapitulaciju potpisao 2. septembra 1945. godine, čime je Drugi svetski rat okončan.